ЕКСПЕРТСКА ДЕБАТА ЗА ЗАКОНОТ ЗА ИНСПЕКЦИСКИ НАДЗОР-ПРИДОБИВКИ И ПРЕДИЗВИЦИ
На 29.09.2022 година, во „Холидеј ин“, се одржа експертска дебата за придобивките и предизвиците на локалните инспекциски служби од примената на Законот за инспекциски надзор (ЗИН), на која присуствуваа 100-тина локални инспектори, раководители на сектори и одделенија од општини од сите плански региони, како и експерти од локални и државни институции поврзани со инспекцисиот систем.
Панелисти на дебатата беа: Благоја Гешоски од Инспекцискиот совет на РСМ; Нури Бајрами од Државната комисија за спречување на корупцијата; Бобан Бојковски, раководител на Секторoт за инспекциски надзор – Куманово; Славица Переска, раководителка на Одделението за инспекциски надзор – Велес; Мери Петреска од Државниот инспекторат за земјоделство, Горан Трајчевски, експерт и Ѓорѓи Чукарски од Државната комисија за одлучување во втор степен во областа на инспекцискиот надзор и прекршочните постапки.
„За првпат во државата се отвора темата за состојбите во локалните служби за инспекциски надзор и не е за изненадување што предизвика огромен интерес кај инспекторите од сите региони. Откривме дека речиси нема општина во која се пополнети сите предвидени инспекторски позиции, ниту пак локалните самоуправи имаат доволно човечки, финансиски и техничко-технолошки капацитети за да организираат ефикасна инспекциска служба на локално ниво“, вели Билјана Бејкова, извршна директорка на НВО Инфоцентар.
Нехармонизирана и не ретко противречна законска регулатива, загрозен интегритет и ризик од корупција поради „зависноста“ од градоначалниците, недостиг на стручен кадар и финансиски средства, нереализирани постапки,неефектуирани казнени мерки.Ова се главните проблеми и предизвици со кои се соочуваат локалните инспекциски служби, регистрирани на спроведените 16 работилници во сите 8 плански региони во државата. Работилниците се однесуваа на зајакнување на соработката меѓу Инспекцискиот совет и локалните инспектори, како и на дебатата „Како до ефикасна инспекциска служба на локално ниво?“, преку примената на новиот закон за инспекциски надзор и законот за прекршоците, што ги организираше НВО Инфоцентар Скопје, во партнерство со РЦС Спектар Крива Паланка и Центар на заедницата од општина Струга, во рамки на проектот „Локални инспекциски служби во интерес на граѓаните“, поддржан од Програмата Цивика мобилитас. На работилниците учествуваа околу 200 инспектори кои дискутираа, се едуцираа и разменуваат искуства за пфункционирањето на локалните инспекторати.
Според Регистарот на лиценци за инспектор на Инспекцискиот совет, заклучно со 27.12. 2021 година има вкупно 276 лиценцирани општински инспектори од кои во Вардарскиот регион – 19, во Североисточниот – 20, во Источниот – 24, во Пелагонискиот – 26, во Југоисточниот – 29, Полошкиот – 31, Југозападниот – 39 и најмногу во Скопскиот регион – вкупно 88 локален инспектор,но 36 од нив се во Град Скопје. Дури 19 општини, пак, немаат ниту еден инспектор во својата администрација.Од друга страна, постои и нерамномерна регионална распространетост на локалните инспектори, па така од вкупно 45 видови на инспектори на централно ниво, во општините функционираат инспекциски надзори во само 10 области. Притоа, 2/3 се градежни, комунални и инспектори за животна средина, а останатите сектори или немаат воопшто или имаат само неколкумина на ниво на цела држава.
Покрај недостигот на стручен кадар, испреплетувањето на надлежностите,законските недоследности и противречности, уште повеќе им ја отежнуваат работата на локалните инспектори. Иако, со новиот закон за инспенциски надзор,донесен на 30 ноември 2019 година, се решава дел од овие проблеми, сепак потребно е усогласување со корпус од 170 материјални закони што уште не е завршено.
„Има многу законски недоследности, нема добар систем, а ние излегуваме главни виновници. Од нас се очекува да ги решиме сите можни неправилности, а немаме јасно предвидени надлежности за тоа.Како резултат на нефункционалноста на законските решенија и на казнените мерки, во Куманово во 2019 година од поднесени вкупно 63 прекршоци, нереализирани се дури 50 случаи, а во 2020 година од 37 поведени постапки реализирани се само десетина“, посочува Бобан Бојковски, раководител на Секторот за инспекциски надзор во Куманово.
Инспекторите сежалат и дека се соочуваат со големи ризици при вршењето на работата , често се изложени на закани, па дури и напади, заради што постои слаб интерес за извршување на оваа работна позиција. Сепак, за нив најголем проблем е што се назначени од градоначалникот и нему директно му одговараат, заради што,често се наоѓаат во „маѓепсаниот круг“ на политичките и бизнис влијанија, од една, и законите, граѓаните и јавниот интерес од друга страна. И тоа поради фактот што општините, во исто време, се и даватели на услуги и вршат инспекциски надзор над тие услуги.
„На пример, комуналниот инспектор треба да ги контролира комуналните претпријатија каде како основачи се јавуваат општините. И тука се јавува судир на интереси-инспекторот кој е назначен и одговара пред општината треба да постапува против сопствената општина. Тоа повлекува ризик од влијанија, условувања, реперкусии што се на штета на инспекторите“, вели Бранко Велиновски, раководител на Одделението за инспекциски надзор во Крива Паланка.
Благоја Гешоски член на Инспекцискиот совет и Мери Петреска од Државниот инспекторат за земјоделство, кои ги водеа работилниците, истакнуваат дека инспекторите се уште се недоволнообучени за примена на законот за инспекциски надзор и неговата поврзаност со другите законски решенија , особено со законот за прекршоци, како битен елемент за реализација на постапките. Инспекторите се согласуваат дека им е неопходна обука, обезбедување на менторство и ја поздравуваат одлуката кандидатите да поминат едногодишна подготовка за добивање на лиценца.
„Како инспектори тешко ни е сами да организираме обуки, иако имаме средства за тоа. Затоа, се договараме со општина Куманово и уште неколку општини да распишеме заеднички тендер за усовршување од областа на инспекцискиот надзор и поефикасни локални служби“, вели Славица Переска, раководител на Одделението за инспекциски надзор во Велес.
На работилниците беа дадени предлози локалниот инспекциски надзор да се спроведува преку независна инспекциска служба. Има размислувања и за формирање независна национална или регионална агенција, надвор од ингеренциите на локалната власт.Новиот модел треба да овозможи локалните инспекциски служби да бидат целосно независни, функционални и ефикасни за заштита на интересите на граѓаните и на заедницата.
Во тек е и анализа на постоечката законска регулатива за детектирање на потребни измени и дополнувања кои се неопходни за да се направат суштински реформи за ефикасни локални инспекциски служби. Истовремено, се одвиваат и инфо денови „Запознај го твојот инспектор“, со цел граѓаните да се запознаат со надлежностите на инспекторатите и нивната работа.
Генерален заклучок од експертската дебата е дека измените на ЗИН треба да се носат во пакет со останатите закони, кои ја опфаќаат инспекциската област, за да се заштити јавниот интерес и да се обезбеди брзо и ефикасно остварување на правата на граѓаните.И од ДКСК препорачаа да се подобри законската рамка за прецизно да се одредат надлежностите на инспекциските служби, а Државниот управен инспекторат да спроведе континуиран инспекциски надзор во ЕЛС за исполнување на законската обврска за вработување на овластени инспектори.
Претставниците на Државниот инспекторат за локална самоуправа побараа сите забелешки и заклучоци да бидат доставени до Работната група на оваа институција за да бидат земени предвид при предлагањето на нови законски решенија.
Експертската дебата беше оганизирана од НВО Инфоцентар и партнерските организации РЦС„Спектар“ Крива Паланка и Центарот на заедницата на општина Струга, во рамките на проектот „Локални инспекциски служби во интерес на граѓаните, поддржан од Цивика Мобилитас.
